Gaur (ekainak 14) 75 urte, 1931n, Lizarran Hego Euskal Herriko
estatutua onartu zuten udalek. Casto Orbegozo Azpeitiko alkatea
karlista zen udalen orduko mugimenduan sartu-sartu egon zen.
Gipuzkoako batzordeko kide ez ezik, Hegoaldeko batzordeko kide izendatu
zuten, Getxoko alkatearekin, Zangozakoarekin eta Laudiokoarekin batera.
1931ko maiatzaren 27an, "Hego Euskal Herrirako estatutua onartu eta
aldarrikatzeko asmoz", udal guztien batzarra deitu zuten Orbegozok eta
konpainiak, Lizarran elkartzeko, ekainaren 14an.
529 udaletik 485ek onartu zuten estatutua. Telesforo Monzon, garaiko
eta ondorengo politikorik garrantzitsuenaren esanetan, inportantea zen,
nahiz eta Espainiako Errepublika Federalaren baitan izan: "Penintsulako
Euskal Herriko lau herrialdeentzat egina, bertan Euskadiri estatu
subirano baten ahalmen guztiak ematen zitzaizkion, salbu armada, moneta
eta atzerriko ordezkaritza". Baina ez zuen aurrera irten, azken batean.
1932ko ekainaren 19an, Iruñean, Nafarroa gabe gelditu ziren,
Espainia-zale ezketiar eta eskubikoen presioen ondoren Nafarroako
udalen gehiengoak ezezkoa eman zuelako aurretik hiru aldiz alde agertu
izan zen, gehiengo oso handiz gainera. Bilera garrantzitsu hartan zen
Casto Orbegozo. 1933ko azaroaren 5ean, Espainian boterean eskubia jarri
baino zertxobait lehenago, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarako estatutuaren
edukietan ere murriztuaerreferenduma egin eta erroldaren %84 alde
agertu zen.
Orduan Jose Antonio Oiarzabal zen Azpeitiko alkatea herriko lehen
alkate abertzalea eta berak esan zuenez, egun hartan azpeitiarren %98
estatutuaren alde azaldu zen, Azpeitiko efemerideak liburuan azaltzen
denez; "udaletxeko balkoian Espainiako bandera ez ezik, ikurrina
zintzilikatzea ere erabaki zen".
Baina estatutu hura 1936. urtean jarri zen martxan, Espainiako II.
Errepublikaren garaian. 1936ko uztailaren 18an Espainian altxamendu
nazionala egon zen, 1933ko estatutua bertan behera geratuz.
Uztarria aldizkariak, 2004ko urtarrilean, udalek nazio eraikuntzan izan duten garrantziaz bi artikulu atera zituen:
-Azpeitiko Udala eta nazio eraikuntza
-Udalbiltza, bi aurpegi