Bularreko minbizia diagnostikatu ziotenean azaldu zen Olatz Mercaderren (Zarautz, 1976) bidean Izan Inurri elkartea. Ostiralean, elkarte horrek antolatutako ekitaldi solidarioan parte hartuko du, minbiziaren bueltako tabuak kutxatik ateratzeko asmoz.
Nolakoa izango da ostiraleko ekitaldia?
Izan Inurriren asmoetako bat da minbiziaren inguruan dauden tabuak kutxatik atera eta oholtzan azaltzea. Helburu horri tiraka, hainbat atal izango ditu ekitaldiak. Aurreneko zatian, minbizia jasandako hainbat emakumeren testuak irakurriko ditugu. Gero, mahai ingurua izango da; Saioak (@elcasorosa) eta nik parte hartuko dugu bertan, Maider Galardiren gidaritzapean. Gero, solasaldi horretan esandakoak aintzat hartuta, Beatriz Egizabal pailazoak umorezko bakarrizketa egingo du. Eta, amaitzeko, Idoia Asurmendi musikariak bost-sei kantako kontzertu labur bat emango du.
Minbizia biluzten izenburua izango duen mahai inguruan parte hartuko duzu zuk. Zer azalduko duzu?
Minbizia diagnostikatzen digutenean, denoi etortzen zaizkigu gauza berberak burura: kimioterapia, erradioterapia, ilea galtzea... Baina minbizia pasatzeko esperientzia horretan, badaude hitz egiten ez diren beste hainbat gauza, oraindik tabu direnak. Gauza horiei guztiei normaltasuna ematea eta horiek azaleratzea nahiko genuke. Azkenean, gure beldurrak gordeta mantentzen baldin baditugu, ez dira desagertuko. Bularreko minbiziaren inguruan, esaterako, emakumeoi inposatzen zaizkigun estereotipo estetiko batzuk daude: bularra galtzea ez da beste gorputz atal bat galtzea bezalakoa, eta horri buruz ere hitz egin nahiko genuke, aukera guztiak bistaratzeko eta normalizatzeko. Niri, adibidez, bularra kendu zidaten eta ez dut bular hori berregin; ez dut protesirik jarri, eta ez dut ezer erabiltzen. Minbizia izan nuenean, bularra berregin gabe zuen pertsona bakar baten erreferentzia izan nuen, Aintzane Artola tolosarrarena; Izan Inurri elkarteko kidea da bera ere. Urtero-urtero, 12.000 emakume gelditzen dira bular bakarrarekin edo bularrik gabe Espainiako Estatuan, eta non daude emakume horiek? Garrantzitsua da erreferenteak izatea; protesia behar duenak jakin dezala aukera hori baduela, baina beste era batera bizi nahi duenak ere ikus dezala horrela ere bizi daitekeela, pozik eta normal, gainera.
Uste duzu, beraz, behar dela gaia mahai gainean jartzea eta lasaitasunez hitz egitea.
Egia da gaixotasuna diagnostikatzen dizutenean ikaragarrizko beldurra sentitzen duzula, baina egia da baita ere isilik mantentzeak eta ezkutatzeak ez duela laguntzen beldur hori kudeatzen. Beldur horrek berdin-berdin jarraitzen du hor. Askotan, beldur horiek elkarbanatzen ditugunean, egoerak berdina izaten jarraitzen du –kezka hor dago, ilea berdin-berdin eroriko zaizu, bularra berdin-berdin kenduko dizute...–, baina horren guztiaren bueltan egon daitekeen karga mentala desagertu egiten da neurri handi batean. Aintzanek zera kontatzen du, adibidez: medikuari galdetzen ziola ea ez al zeuden bera bezalako emakumeak, eta hark bakarra zela erantzuten ziola. Orduan Aintzanek sentitzen zuen zerbait gaizki zegoela bere gorputzean. Nik, bere testigantzari esker, ez dut sekula sentipen hori izan. Beste gauza batzuk gainditu behar dituzu, eta gaixotasuna gogorra da, baina erreferente horiek izateak bakarrik ez sentitzen laguntzen dizu.
Zergatik iruditzen zaizu garrantzitsua Izan Inurriren jarduna? Zer eman dizu zuri elkarteak?
Bizitzako oso momentu latz batean sare bat eman dit, oso xumea, baina era berean, oso gertukoa. Momentu oro pertsona bezala ikusi naute, Olatz bezala, eta ez bularreko minbizia daukan emakume bezala. Minbizia detektatzen dizutenean, minbiziak zure bizitzan toki asko okupatzen du, eta Izan Inurrin pertsona bezala tratatu naute, ez gaixo bezala. Begietara begiratu eta zer behar dudan galdetu didate, eta hori niretzako oso inportantea da.
Azpeitikoa bezalako ekitaldiak antolatu ohi ditu Izan Inurrik minbiziaren gaia lantzeko. Baina bestelako laguntza ere ematen die gaitz hori dutenei, ezta?
Bai. Laguntza ez profesionala ematen diegu; izan ere, gu ez gara psikologoak, gizarte laguntzaileak... Minbizi prozesu bat pasatzen ari diren pertsonak gurekin harremanetan jartzen dira, eta era ezberdinetara laguntzen diegu, bakoitzak behar duenera egokituta.
Ekitaldi solidarioa izango da ostiralekoa. Zertara bideratuko duzue han bildutako dirua?
Izan Inurri elkartera bideratuko dugu, baina kasu honetan, batez ere, bularreko minbizi metastasikoaren ikerketara. Nik, adibidez, bularreko minbizia izan dut, eta 'teorikoki', sendatuta nago. Baina minbizi metastasikoak ez dauka sendabiderik, gaitza kronifikatzea da aukera bakarra. Eta arazo pila bat izan ohi ditu minbizi metastasikoa daukan jendeak: tratamendu konbentzionalek ez badiete ondo funtzionatzen, entsegu klinikoetan sartzen dira, eta prozesu horretan izugarrizko traba burokratikoekin egiten dute topo. Gaixo zaudenean hori horrela izatea ulergaitza da, gaixo bati inposatu ezin dakiokeen zerbait da. Hori horrela, bularreko minbizi metastasikoaren inguruan kontzientziazioa lantzea nahiko genuke. Minbizia narratiban arrosa da, minbizia izan dugunok borrokalari batzuk gara, badirudi denok garaituko dugula gaitza, baina beti ez da horrela. Errealitate horiek ere hor daude, eta horiek ere bistaratu egin nahi ditugu.
Zergatik animatuko zenituzke herritarrak ostiraleko ekitaldira joatera?
Minbiziaren gaiak, zuzenean edo zeharka, denoi eragiten digu. Jende askok ez du etxean horretaz hitz egiten, gordeta eramaten ditu bizipenak, baina askok dute horretaz hitz egiteko beharra; horrek lasaitu egiten ditu. Minbizia bizitzaren parte da, eta normaltasunez tratatu beharko genuke, guri edo gure gertukoei gerta dakigukeen zerbait delako. Beldur hori lantzearren eta garaitzearren, nik uste dut hitz egitea oso erreminta baliagarria izan daitekeela.
Beste zerbait aipatu nahiko zenuke?
Bai, duela gutxi Osasun sailburua komunikabideetan atera da, eta esan du susmatzen duela minbiziaren hilkortasunaren inguruko datuak hemendik urte batzuetara kaskarrak izango direla, pandemiak eragin dituen atzerapenak direla eta ez direla. Nnire amak minbizia izan zuen duela hamabi urte, eta hil egin zen. Baina berari proba denak Onkologikoan egiten zizkioten, eta nire prozesua, aldiz, ginkana bat izan da. Mamografia leku batean, kontsultak beste batean, kimioterapia Onkologikoan, erresonantzia Biodonostin, odola ateratzera anbulatoriora.... Zarauzko ginekologoak esan zidan minbizia neukala, eta hilabete baten barruan deituko zidatela mamografia egiteko. Harri eta zur gelditu nintzen. Gaixotasun onkologikoen tratamenduan, izugarria da osasun zerbitzuen kalitate falta. Pentsatzen dugu sekulako osasun sistema publikoa daukagula, eta ez da horrela: profesionalak zoragarriak dira, baina egiturari eta antolaketari dagokienez, asko dago hobetzeko. Izan ere, minbiziaren hilkortasunari dagozkien Euskal Herriko datuak Espainiako Estatukoak baino kaskarragoak dira. Eta gure sailburuak hain lasai esatea susmatzen duela okerrera egingo dutela datuek... Sutu egiten naiz.