Igandean egingo dute gobernu berria hautatzeko bozketa Israelen. Zer etorriko da Netanyahu agintetik kentzea lortzen badute?
Lehen ondorioa da Netanyahu politikatik kanpo geldituko dela hamabi urtez lehen ministro izan ostean. Hemen deitzen dioten gisan, gobernu Frankenstein bat ekarriko du horrek: ultraeskuineko, eskuineko, zentroko nahiz ezkerreko alderdiek eta alderdi islamista batek osatutako gobernu bat. Ez dut uste luze iraungo duenik, baina Israelentzat eta Ekialde Hurbilarentzat oso ondorio garrantzitsua izango da Netanyahu politikatik at gelditzea; hori gauza potoloa da.
Zer gertatu da puntu horretara iristeko?
Azken bi urteetan lau hauteskunde izan dira, eta Israel guztiz zatitzea izan da hamabi urteotako Netanyahuren lorpen handiena. Orain ez da garrantzitsua alderdien arteko desberdintasuna; kontua da Netanyahuren alde zauden, edo kontra. Eta horixe da gertatu dena; ezer partekatzen ez duten zortzi alderdi elkartu dira, baina gauza batek batzen ditu horiek: Netanyahu kanporatzeko grinak. Zer gertatuko den hurrengo egunean? Ez dakigu. Egoera hau etorri da Netanyahuk bereari eutsi diolako; izan ere, oso egolatra izan da, inguruko kolaboratzaile denak zapaldu eta erre ditu, eta orain bere kolaboratzaile izandakoek hura kanporatzeko akordioa egin dute. Atera kontuak: Naftali Bennett Defentsa eta Hezkuntza ministroa izan zen, Gideon Sa'ar Barne ministroa, Avigdor Lieberman Defentsa ministroa, Benny Gantz Defentsa ministroa, Yair Lapid ministro izana da... Ministro ohi horiek Netanyahuri atea irekiko diote eta bidali egingo dute. Parlamentuak berresten badu gertatuko da hori; izan ere, izugarrizko presioa dago ultraeskuineko eta eskuineko alderdietan. Joan zen ostegun gauean, esaterako, 800 lagun bildu ziren Benett-en etxe aurrean hari itun hori ez dezala sinatu eskatzeko.
Naftali Bennett lehen ministro berri izan daitekeenaren jarrerak Netanyahurenak baino muturrekoagoak direla esana duzu. Nor da Bennett?
49 urte ditu, eta judu erlijiosoa da. Kuriosoa da: erlijiosoa da, baina gobernu sekular bat osatuko du; izan ere, islamistak kenduta, gainerako sei alderdi juduak sekularrak dira. Kipa erabiltzen duen historiako lehen ministroa ere izango da. Bestalde, kolonoen burua izan da, baina ez da kolonietan bizi, Tel Aviv iparraldean, toki dotore batean, baizik. Alde horretatik, gizon transbertsala da. Horrez gain, enpresa mundutik dator Bennett, enpresari oso arrakastatsua izan zen: 2005ean berak sortu zuen ziberinteligentzia enpresa bat izugarrizko dirutzaren truke saldu zuen, eta aberastu egin zen. Orduantxe, 2006 inguruan, sartu zen politikan. Hasieran Netanyahurekin aritu zen, baina poliki-poliki bere bideari eutsi zion, eta bidea zabaldu zion sionismo erlijiosoari; hau da, kolonoen mugimenduetan sartu zen, bere boto emaileak hor zeudelako. Ibilbide politiko guztia Netanyahuren babesean eman du, haren itzalean, koalizioak egiten, eta ez da izan kontra egitekoa. Politikoki, bere programako bi puntu nagusiak honako hauek dira: ez du onartuko palestinarrek estatua ezartzea; eta Zisjordania anexionatu nahi du. Bennett ez da izar bat, ez da oso ezaguna, baina sekulakoa egingo du Netanyahu kanporatzea lortzen baldin badu.
Alderdi islamista bat ere izango da koalizio gobernuan. Lehen aldiz izango da agintean. Zer esan nahi du horrek?
Ez dakit zer esan nahi duen, ez diot zentzurik ikusten. Lehen alderdi palestinarrak bat eginda zeuden Israelen, eta horiek koalizioa osatzen zuten beti: ezkerreko bi alderdi eta alderdi islamista. Arabiarrak zirenez, hauteskundeetan bat egiten zuten. Oraingoan, banatuta joan dira bozetara. Zergatik? Mansour Abbasek esan zuelako gobernu bateko parte izan nahi zuela, eta juduekin, sonistekin, negoziatu nahi zuela, bere komunitatearentzat zerbait lortzeko. Besteek ezetz esan zuten, hori lerro gorria zeharkatzea zelako. Horren aurrean, Abbasek bere alderdia arabiarren koaliziotik atera zuen, eta bakarrik aurkeztu zen hauteskundeetara. Lau diputatu lortu zituen, eta lau ordezkari horiek gakoa izan dira koalizioa osatzeko. Lortu duena historikoa da; izan ere, alderdi palestinar batek lehen aldiz parte hartuko du gobernu batean. Halako argazki bat izateko, pentsa zer egoera arraroa eta nahasia dagoen Israelen. Izatez, parlamentuaren argazkian gehiengo garbia dute eskuineko eta ultraeskuineko alderdiek, baina arazoa Netanyahu da; arazoa pertsonala da. Zaila egiten zait gertatzen dena ulertzea.
Horregatik uste al duzu koalizioa gobernura iristen bada agintean ez duela denbora asko egingo?
Hori da hemen irakurtzen dudana eta ingurukoek esaten dutena. Egia esan, kolonoen buru izan zen Bennett orain mahai batean dokumentuak sinatzen ikustea Abbasekin... Saiatzen naiz konparaketak egiten, baina ez da erraza. Oso-oso egoera arraroa da, ez da batere naturala.
Maiatzaren 21eko su etenaren ostean, hedabideetako lehen lerrotik kendu dute Gaza, baina zein da hango egoera?
2008tik jazo den laugarren gerra izan da oraingoa, eta blokeoak hamahiru urte bete ditu. Koronabirusa tarteko, urtebete egon naiz Gazan sartu gabe. Duela egun batzuk izan nintzen han, eta jendea traumatizatuta dagoela ikusi nuen; traumatizatuta, orain arte ikusi ez ditudan mailan. Jendea pott eginda dago, blokeatuta. Txikizioa, berriz, ez da izan 2014ko gerrak utzi zuenaren parekoa; bereziki, armada lurrez ez delako sartu. Aire bonbardaketa egin du Israelgo armadak, nahiz eta hori ja ikaragarria den. Israelek dioenez, bonbardaketak kirurgikoak izan dira, baina han eta hemen sekulako txikizioa ikus daiteke; hamalau-hamabost pisuko dorreak behean, errepideak suntsituta... Txikizioa ez da masiboa izan –2014an auzo osoak txikitu zituzten–, baina ondorioak ugariak dira, eta jo duten lekuetan utzitako inpaktua larria da.
Gazako herritarrak lur jota aurkitu dituzu, beraz?
Hondoa jo dute, eta desesperazio puntu handiarekin daude. Blokeoaren eragina ikaragarria da, ekonomia ere suntsituta dago; krisi handia dago, eta ez dute etorkizunik ikusten. Badakite indarrean den su etena oso ahula dela, eta ez dakite noiz, baina badakite hurrengo gerra piztu egingo dela, bai ala bai.
Hain zuzen ere, zure txioa da, maiatzaren 27koa: "Txikizioa hiri paisaiaren zati, eta gerra berri baterako atzera kontaketa martxan den ziurtasuna". Berriz piztuko al da gerra?
Bai, noski. Juduen eta arabiarren arteko gatazka hor dago, eta konpondu arte, gerrak behin eta berriro piztuko dira. Oraingoan, Meskiten Lautadan izandako polizia bortizkeria eta etxe kanporatzeak izan dira gerra pizteko arrazoia, baina bihar beste arrazoi bat egongo da, eta etzi beste bat, gatazka konpondu gabe dagoelako. Behin-behineko irtenbideak bilatzen ari dira, baina behin betikoak behar dira. Hemen juduak eta arabiarrak bizi dira, eta horiek elkarbizitzarako akordio bat behar dute; eta ez alde batek okupazioarekin jarraitzeko eta bestea beti sufritzen egoteko.
Gatazkaren azken leherketarekin, palestinarren artean Hamasen aldekotasuna indartu egin dela esan duzu. Zergatik?
Azken hiru gerrak Gazako blokeoa altxatzea aldarrikatzeko izan dira; hori izan da borrokan hasteko arrazoia. Oraingoan ez, ordea: lehen aldiz, Jerusalemen izenean izan da borroka. Jerusalemgo Meskiten Lautadan palestinar batzuen kanporatzeak izan ziren, eta horren aurrean Hamasek erabaki zuen bere erara erantzutea. Hamasen erantzuteko modua borroka armatua da, modu militarra. Azken gerretan izan dira Hamasi halakoetan ez sartzeko eskatzen zioten ahots kritikoak, Israelek sekulako indarra duelako, erabateko txikizioa eragiten duelako eta gero urteak behar izaten direlako berriro aurrera egiteko. Oraingoan, baina, sekulako sostengua izan du Hamasek. Gainera, inoiz ikusi gabeko gauza bat ikusi dut: Gazako, Israelgo, Zirjordaniako eta Jerusalem ekialdeko palestinarrak batera daude. Bat egin dute, eta Hamasen banderak ikusi ditut Meskiten Lautadan, Ramallahn, Gazan eta Israelen; hori berria da, nik ez dut halakorik oroitzen. Hauteskundeak ez dituzte egingo, baina egingo balituzte, indar nagusia Hamas izango litzateke, eta hori ondo daki Abbasek.
Jerusalemen bizi zara. Handik nola bizi izan duzu gerra?
Sekulako ezintasunarekin, bereziki Israelek pasabidea itxita izan duelako –2008an bezalaxe–. Kanpotik, Jerusalemdik, aritu naiz dena kontatzen, eta ezintasun puntua izan dut; lagun denak barruan nituen eta nik ezin nuen sartu. Autoz ordu eta erdira daukat Gaza, baina itxita zegoelako ezin nuen sartu, eta horrek ikaragarrizko amorrua ematen du. Bestalde, marmotaren egunaren sentipena izan dut; berriro gerra, beste behin gerra. Horrez gain, kezkatuta egon naiz, hemen familiarekin egon naizen lehen gerra izan delako eta Hamasek lehen aldiz koheteak bota dituelako Jerusalemera. Dena den, ezin dira konparatu Hamasen mehatxua eta Israelgo armadaren erantzuna.
Nazioarteak nola jokatu du gertatu denaren aurrean?
Betiko moduan, ez da ezer berria izan. Gazan bizi izan dudan laugarren gerra izan da, eta hemen armak mintzo direnean, berehala hasten da mugimendua: protestak kaleetan, aldarrikapenak sare sozialetan, Palestinarekiko elkartasunez mobilizatzen da gizartea eta abar. Baina gauzak ez dira aldatzen, politika ez delako aldatzen. Eragina duen indar bakarra AEBak dira. Gerra honetan erabakigarria izan da: Joe Bidenek telefonoz deitu zion Netanyahuri gelditzeko esateko, eta halaxe egin zuen. Ez dago besterik. Elkartasun kanpainak-eta oso politak dira; momentuan argia pizten da, baina argi hori berehala itzaltzen da zoritxarrez; ez da mantentzen. Ez dago borondate poltikorik gauzak aldatzeko, eta horrelako gatazka bat konpontzeko borondaterik ez badago, ez dago zer eginik.
Bidenek izan al dezake borondatea?
Ez. Bidenek ekarri du Trumpen aurreko diplomazia, Obamak erabiltzen zuena. Obamak sinatu zuen Israelekin AEBetako historiako arma kontraturik garrantzitsuena, ez Trumpek. Diplomazia aldatu da, itxura, eta Bidenen eta Netanyahuren arteko harremana ez da hark Trumpekin zuen bezalakoa, baina finean Israel beti izango da AEBetako banderako beste izartxo bat. Bi herrialdeen arteko koalizioa oso-oso sendoa da, eta aldaketa kosmetikoak izango badira ere, ez dut uste funtsezko aldaketarik etorriko denik.
Zer egoeratan dago Ekialde Hurbila uneotan?
Azken urteotan Siria eta Irak izan dira arreta puntu nagusiak. Egoera baretu egin da; gerra potoloa, agian, bukatu egin da Estatu Islamikoa isildu zenetik, eta komunikabideetako agendetatik atera dira. Baina horrek ez du esan nahi herrialde horiek ondo daudenik, ezta gutxiagorik ere. Trump joan denetik pixka bat baretu egin da Iranen eta Saudi Arabiaren arteko egoera. Trumpen lau urteak oso gatazkatsuak izan dira, oro har, eta orain itxurazko lasaitasuna ikusten da. Dena den, Ekialde Hurbilean gauzak inork espero ez duenean gertatzen dira beti. Oraindik ez dakigu zer ekarriko duen etorkizunak, baina Biden iritsi denetik denok AEBen erreakzioei-eta begira gaude.
Orain, Ekialde Hurbilean epe motzean dugun gauza garrantzitsuena da Iranen eta AEBen arteko itun nuklearra. Hori sinatzen bada, beste Ekialde Hurbil bat izango da, eta horren zain gaude. Ituna gero eta gertuago ikusten dut Trump joan delako eta Netanyahu joatea ere litekeena delako. Gerrak ikustea baino nahiago dut bake itunak ikustea, baina zailena horixe da, bakea lortzea. Lagunekin bakea lortzea erraza da –Israelen eta AEBen arteko harremana ona dela badakigu, eta horrek ez du meriturik–, zaila dena da Iran eta AEBen artean halako akordio bat lortzea; bi horiek esertzea eta bakea lortzea... Hori da, hain zuzen ere, diplomaziak egin behar duena.
Lortuko al dute itun hori sinatzea?
Sinatu zuten, Obamarekin; beraz, zergatik ez? Israel saiatuko da azken segundora arte itun hori nolabait urruntzen, denboran behintzat, baita Saudi Arabia ere. Baina Obamak lortu bazuen, zergatik ez Bidenek? Iranek sinatu nahi du ituna, eta Bidenek ere hala esaten du. Beraz, aurrera.