Arte Ederrak ikasi zenuen EHUn. Zergatik aukeratu zenituen ikasketa horiek?
Ez dakit. Nire bokazio artistikoa ez zen oso erabakiorra momentu hartan. Egia da musikan aritzen nintzela: Eztanda taldean, Akauzazten... Banuen interesa arte esparru horrekiko. Gainera, Arte Ederrak ikastera Bilbora joan behar zen, eta nolabait herritik alde egin eta norabide zabalago batzuetan kokatzeko desira nuen; materia bera baino gehiago interesatzen zitzaidan hori, esploratzeko nahia nuen. Ez nintzen marrazten eta halakoetan oso ona, gehiago izan zen intuizioz egindako aukeraketa. Uste nuen Arte Ederren fakultatea izan zitekeela gustura egon nintekeen leku bat.
Ikasketak amaitu ostean, zer bide hartu zenuen?
Belaunaldi zabal bati Arte Ederretako esperientzia irauli zigun Artelekuk: artearen inguruko lanketak, garai hartako perspektiba berritzaileak edo interes modu ezberdinak ezagutu genituen han. Artelekun egin nituen hainbat ikastaro, tailer praktikoak, eztabaida saioak... Zuzenean artistekin egoteko aukera ere izan nuen han, eta konturatu nintzen artearen barruan bazegoela niretzat interesgarria izan zitekeen lan esparru bat. Gainera, geroago, Biellara (Italia) joan nintzen, eta Michelangelo Pistoletto artistaren Cittadellarte eskolan egonaldia egin nuen; uste dut esperientzia hura ere garrantzitsua izan zela.
Artearekiko begirada aldatu zizuten, beraz, Artelekuko bizipenek. Zer deskubritu zenuen han?
Artearen praktikarekiko beste tentsio bat sumatu nuen. Unibertsitateko ikasketak egoera akademiko baten barruan egiten dituzu, eta imajinatzen dut gero horren kontrako errebelazio bat egon zela. Agian, hori izan zen Artelekun bizi izan nuena. Ez dut esan nahi unibertsitatean ez zegoela elementu interesgarririk, baina, agian, unibertsitate garaian beste gauza batzuetan aritzen nintzen gehiago. Nik beti musikarako joera izan dut, eta garai hartan Azkoitiko Matadeixen ibiltzen nintzen. Gero, urrundu egin nintzen han gauzatzen ziren proiektu batzuetatik, eta artearen esparruan gehiago murgiltzen hasi nintzen; batetik, artista gisa hasi nintzen bakarka lanean, eta bestetik, artearen praktika neure ogibidean txertatu nuen. Cristina Enea fundazioan hasi nintzen lanean, kultura saileko arduradun.
Zer moduzko esperientzia izan zen hura?
Niretzako sekulako eskola izan zen Cristina Enea fundazioa. Instituzio txikia zen, eta printzipioz ez zegoen prestatuta artearen praktika bere gain hartzeko; nik pixka bat makinaria behartu egin nuela esango nuke. Aldi berean, esploratzeko aukera paregabea eman zidan esperientzia hark. Programa publikoak antolatzeaz aparte, hitzaldiak, mintegiak... egiten genituen, eta erakusketaren formatua ere esploratu ahal izan nuen orduan, nolabaiteko tesi erakusketak planteatuz. Sasoi hartan, hiruzpalau erakusketa egin nituen, niretzako garrantzitsuak izan zirenak.
2009tik 2014ra bitartean aritu zinen Cristina Enean, eta handik Tabakalerara egin zenuen jauzi. Hasieratik al zaude proiektu horretan?
Ez. Tabakalerak 2016an zabaldu zituen ateak, baina urte batzuk lehenago hasi ziren proiektu horrekin lanean. Ni 2015ean batu nintzen egitasmora, azken fasean; programa publikoetarako plaza bat atera zuten, eta ni aukeratu ninduten. Gero, duela bi urte, arte garaikidearen arloa zuzentzeko ardura hartu nuen. Orduan, Edurne Ormazabal izendatu zuten zuzendari nagusi, eta haren etorrerarekin, egitura aldatu zuten; orduan aldatu zen nire ardura ere.
Gaur egun, Tabakalerako arte garaikidearen arloko arduraduna zara. Zein da zure egitekoa?
Gure arloak hiru adar ditu: erakusketak, programa publikoa eta artisten gunea. Erakusketen atalean, askotariko lanak prestatzen ditugu. Programa publikoen arloan, berriz, artearen bitartez gizarte garaikideari begiratzea da helburua; horretarako, askotariko ekintzak sustatzen ditugu. Artisten gunea, bestalde, artistentzako espazioa da. Arlo horretan, artearen transmisioaren eta pedagogiaren inguruan jarri dugu fokua; horretarako sortu dugu Jardun Artistikoentzako Institutua, eta proiektu horretan, agian, Artelekuko espirituak zertxobait lagundu digula esango nuke. Arte garaikidearen arloak hiru atal horiek sustatzen dituen arren, gure eremua ez da isla isolatu bat Tabakaleraren barruan, eta une oro harremanetan egoten gara beste adarrekin. Hori guztia gidatzea da nire ardura. Guztira, bost pertsona aritzen gara lanean arte garaikidearen arloan.
Zuk komisariatutako Cybernetics of the Poor: tutorialak, ariketak eta partiturak erakusketa Europako arte garaikideko hamar erakusketa onenen artean hautatu du Frieze aldizkari britainiarrak 2020an. Zer esan nahi du horrek zuretzat?
Beti da ona norberak egindako lanaren onarpena jasotzea. Gainera, Tabakaleraren egitekoetako bat da bertako esperientziak eta praktikak nazioartera zabaltzea, eta zentzu horretan, oso albiste ona da izendapena. Izan ere, proiektuaren ezaugarrietako bat da Vienako Arte Akademiarekin elkarlanean gauzatu eta Vienako Kunsthalle Wien museoarekin batera ekoitzi dugula. Guretzako oso ona da elkarlan hori, batez ere bertako artistak eta proiektuak testuinguru zabalago batekin harremanetan jartzen ditugulako.
'Cybernetics of the Poor: tutorialak, ariketak eta partiturak' erakusketa. (Tabakalera)
Zein da erakusketaren muina?
Haren izenburua Txiroaren zibernetika da euskaraz. Erakusketaren tesi nagusia edo abiapuntua zera da: gure mundua eraldatu duen teknologia paradigmari –zibernetikari– nola erantzun zaion artetik. Metafora bezala funtzionatzen dugu, eta honako hau da planteatzen duguna: zibernetika gure errealitatea egituratzen duen paradigma edo sistema bat baldin bada, artearen praktikak horren kontra edo paraleloki garatu dezakeena da txiroaren zibernetika. Izan ere, artistek ez dauzkate teknologiaren garapenean oinarritzen den sistema kapitalistak dituen baliabideak. Txiroaren metafora hortik dator; nolabait, artista pobrea da zibernetikan oinarritzen den gizarte honetan.
Zergatik zibernetika oinarri duen erakusketa bat?
Zibernetika 1940ko hamarkadan sortu zen; Norbert Wiener matematikariak Zibernetika, edo animaliaren eta makinaren arteko komunikazioa eta kontrola izeneko liburua idatzi zuen 1948an. Zibernetika izenak zera esan nahi du: timoiaren zientzia, gidaritzaren zientzia. Wienerrek, matematikaren bidez, aurreikusi ezina zena aurreikusteko sistema bat sortu zuen; mugimendu batek erantzun bat sortzen bazuen, hurrengo mugimenduan gauza bera gertatuko zela aurreikusten zuen. Zibernetika sortu zenean, sistema hori gizarteko hainbat jakintza arlori aplikatzen hasi ziren: hirigintzan, hilketen ikerketan... Azken finean, kontrol sistema bat da zibernetika, kapitalismoarentzat oso baliagarria. Gure hipotesia da orain zibernetikaren bigarren ziklo batean gaudela, eta fase horretan, zibernetika ez da bakarrik kontrol sistema bat: kapitalismoak ulertu du kontrol sistema horretatik nolabait ekonomia sor daitekeela; etekin ekonomikoak lor ditzakeela, alegia.
Zer etekin ekonomiko?
Facebook eta halakoen atzean sekulako ekonomia mugimendua dago. Informazioa bera da garapen gehien daukan ekonomia; zure iritzia Googlen jartzen duzun momentutik hasten dira sortzen etekin ekonomikoak. Zibernetika sistema totalitario bat bilakatu da nolabait. Eta zer gertatzen da artearen praktikari dagokionez? Garai batean artearen praktikari edo espirituari lotuta zeuden gauzak –bizitzarekiko sentsibilitatea, txunditzen gaituzten elementuak...– bat-batean algoritmoen eskura daudela. Bestalde, artea ere hasi da gertatuko zaiona aurreikusten, eta horrek artistengan erreakzioak eta tentsioak eragin ditu. Artista batzuk ere hasi dira zibernetikaren printzipio horiek aplikatzen beren praktikan, baina guk horiek erakusketatik kanpo laga ditugu. Guri gehiago interesatu zaizkigu horren aurrean erresistentzia erakutsi duten artisten lanak.
Arte munduan asko erabiltzen da komisario hitza, baina zehazki, zer ardura ditu erakusketa baten komisarioak?
Lan asko eta ezberdinak barnebiltzen ditu. Nik komisariatutako erakusketa gehienak tesi erakusketa modukoak izan dira. Halakoetan, gure lana da jendarteari artista ezberdinen obrak elkarrekin aurkeztea, baina batuketa hori eskaintzeaz aparte, zerbait gehiago eman behar zaio ikusleari. Hau da, obren bateratze hori arrazoitu edo landu egiten dugu.
Zergatik gustatzen zaizu hainbeste artea?
Gustatu batzuetan, eta besteetan, gorrotatu egiten dut. Ez dakit, imajinatzen dut kondena bat-edo dela edozein diziplinatara makurtzea. Baina egia da edozer gauzak balio duela, arreta kontua baino ez dela. Hau da, arreta zerbaitengan jartzen baldin baduzu, bilatuko duzu interesatzen zaizun zerbait. Niri, agian, horixe tokatu zait; hortxe jarri nuen arreta, eta hor jarraitzen dut. Saiatzen naiz gauza txarrak albo batera uzten, eta bizi pixka bat ematen didan horri heltzen. Eta beno, hori izaten da borroka.
Batek baino gehiagok nabarmendu dute izurrite garaian asko lagundu dutela arteak eta kulturak, besteak beste, bakardadeari aurre egiten. Zure iritziz, zer balio erantsi hartu du arteak egungo egoeran?
Ez dakit. Egia esan, ez naiz gai gertatu den guztiaz hausnartzeko, uste dut herritarrontzat azkarregi dela ondorio zabalak ateratzeko. Hala ere, nire iritziz, arteak ataka estua dauka gaur egun. Aurrez aipatu bezala, gizakion babesa artetik zetorren garai batean, hori zen artearen espiritua, baina orain ez da hori gertatzen; babes hori ez dago artearen esparruan egun. Babes hori beste mekanismo batzuek lantzen dute orain, eta uste dut mekanismo horiek gero eta lotuago daudela korporazio handiei, plataforma digital erraldoiei... Eraginkortasunaren ideia oso jakin bat daukan gizartean bizi gara, eta gauza guztiek berehalako etekin ekonomikoa izan behar dute. Arteak, agian, beste denbora, begirada, ulermen bat eskatzen du, eraginkortasunaren beste ideia bat, eta gaur egungo gizartean, ez dauka panorama erraza. Arteak haize guztiak kontra izan ditu, zentzu horretan.