Historiako gradua ikasi zuen Beñat Aldalurrek (Azpeitia, 1995), eta ondoren, historia garaikideko masterra egin zuen. Bereziki interesatzen zaio faxismoaren gaia, eta horretan espezializatzeko intentzioa du. "Garrantzia badaukala iruditzen zait gaur egun".
Sekula eman al duzu faxismoaren inguruko beste hitzaldirik?
Eman izan ditut hitzaldiak, baina batez ere, faxismoa gaur egungo testuinguruan landu izan dut; faxismoaren eraberritzearen inguruan aritu izan naiz batez ere. Aspaldian, baina, arrazaren aldagaia lantzen dihardut, eta beraz, bi gaien arteko lotura egiteko asmoa dut biharko hitzaldian lehen aldiz.
Zergatik iruditzen zaizu garrantzitsua egungo egoeran faxismoaz hitz egitea?
Iruditzen zaidalako oro har nahiko nahasmendu egon daitekeela faxismoaren ulerkeraren gainean. Normalean alde bakarreko ulerkera eman ohi zaio faxismoaren gaiari, eta estatu egituraketari nahiz ekonomia antolatzeko moduari erreferentzia eginda, hori baino zabalagoa izan daiteke faxismoa.
Faxismoaz hitz egiterakoan, Hitler, Franco eta halakoak etorriko zaizkio burura jende gehienari. Baina hori baino zabalagoa al da faxismoa?
Bai. Historian zehar, figura horiek dira faxismo bezala irudikatu izan direnak, esplizituki faxistak zirenak –Francoren kasuan zertxobait konplexuagoa da gaia–. Dena den, arraza ikuspegia kontuan izanez gero, faxismoaren antzeko egituraketa politikoak zeuden Afrikan edo hirugarren mundu deitzen zaien herrialde horietan, eta gainera, hemen antifaxista gisa izendatzen ziren herrialdeek bultzatzen zituzten egoera horiek: Frantziak, Britainia Handiak... Horregatik da inportantea arrazaren aldagaia ere kontuan izatea. Beltzen edo gutxiengo arrazen ikuspuntua kontuan izanez gero, faxismoa hemengo jendearentzako baino zerbait zabalagoa izan zen.
Arrazak faxismoarekin izan duen lotura horretan jarriko duzu, beraz, arreta.
Bai, hori da asmoa, XX. mendeko faxismoaren inguruan bestelako ikuspegi batzuk ematen saiatzea. Hau da, normalean begiratzen ez zaion betaurreko batzuekin begiratzen saiatzea fenomeno horri. Hori, ondoren, XXI. mendean garatu diren fenomenoekin konparatuko dugu. Gaur egun, batetik, faxismo berriak ditugu, eta bestetik, arrazaren aldagaia ere oso presente dago gaur egungo politikan.
XXI. mendeko faxismo berriak aipatu dituzu. Zer da gaur egun gertatzen ari dena? Faxismoa nola ari da berragertzen?
Hiru gai landuko ditut horri lotuta: ideologia, estatuaren egituraketa eta arraza. Ideologiari dagokionez, zenbait ideologia berri eta oso baztergarri sortzen ari dira. Baztergarriak dira batez ere alor ekonomikoan; bazterketa bat egiten dute gutxieneko bitarteko ekonomikoak dauzkatenak politikatik urruntzeko eta nolabait legez kanpo uzteko. Horrek baditu antzekotasunak XX. mendeko faxismo horiekin, eta horregatik, egitura horiek neofaxismo edo postfaxismo gisa izenda daitezke. Bestalde, estatu egituraketa aldatzen ari da, eta estatu kapitalista oro har izaera nahiko totalitarioa hartzen ari da; egungo estatuek ez dute faxisten izaera bera, baina hertsadura ahalmen handia hartzen ari dira arlo askotan. Hori nahiko uztargarria izan daiteke lehen aipatutako neofaxismo horrekin, eta nahiz eta diskurtso ezberdinak egon daitezkeen, gauzak egiterakoan antzekotasun asko daude diskurtso liberal baten eta horrelako faxista berri baten artean. Eta, azkenik, segregazio politikak –izan Europako migrazio politika edo AEBetako bazterkeria sistematikoa– arraza faktore argi bat du oinarrian.
Faxismoaz ari zara hizketan. Baina zer da zehazki faxismoa? Nola defini daiteke kontzeptu hori?
Nire ustez, bi elementu bereizi beharko lirateke horri lotuta: faxismoa eta totalitarismoa. Bigarrena ulerkera zabalago bat da, eta totalitarismoak erreferentzia egiten dio estatuak jendartearen edo gizarte zibilaren gaineko kontrol osoa eduki ahal izateari; esfera pribatuaren eta publikoaren gaineko erabaki oro hartu ahal izateko kontrola izateari, alegia. Esan dezakegu faxismoa totalitarismo bat izan zela, baina faxismoa gehiago ulertu beharko genuke ideologia gisa, zeinak estatu totalitario batek ezartzen duen. Zehatzago izateko, faxismoa da batez ere XX. mendean garatu zen fenomeno bat, Frantzian eta Italian egituratu zena, eta hainbat ezaugarri izan ohi dituena: batasun nazionalaren ideia sustatu nahi izaten da –batez ere gerra eta gerra osteko testuinguruan–; kutsu etniko bati lotuta egon ohi da; gerra ideologiak, indarrak, biolentziak, heriotzak eta abarrek ordezkatzen dute arrazoimena eta demokrazia... Uste dut batez ere hori dela faxismoa, eta XXI. mendean badira ezaugarri horiek dituzten ideologiak. Ideologia horiek arrazoiaren eta balio demokratikoen gainetik jarri nahi dituzte indarra eta beren botere posizioa. Batasun nazionalaren ideia interklasista beste denaren gainetik jartzen dute, eta gero eta gehiago dira ideia horretatik kanpo geratzen diren gizarteko sektoreak.
Adibiderik?
Adibide gisa jar dezakegu Vox alderdia. Espainiaren gaineko ideia bateratu bat du, baina gero eta gehiago dira espainiartasun ideia horretatik kanpo gelditzen direnak: gutxiengo nazionalak, etorkinak, langile klaseko sektoreak... Hau da, ustez ideia oso bateratu bat dago oinarrian, baina era berean, oso baztertzailea da desberdina den horrekiko.
Arrazaz hitz egin duzu, baina hitzaldiaren izenburuan klasea ere aipatzen duzu. Klaseari lotuta, zer hausnarketa egingo duzu?
Eztabaida handiak egon izan dira XX. mendeko faxismoak garatu ziren gizarteek zer ezaugarri zituzten zehazterakoan. Hau da, noren mesedera egindako jendarteak ziren estatu faxistak? Horren inguruan eztabaida handia egon da. Nik irakurri dudanetik atera dudan ondorio nagusia honako hau da: krisi egoera batean, klase ertainak bere burua salbatzeko bere azpitik daudenak –definizio klasiko baten arabera proletalgoa litzatekeena– zapaldu ohi ditu; horretarako mobilizatu daiteke klase ertaina krisi testuinguru batean. Hau da, proletalgoaren bizi baldintzak minimo batera murriztea klase ertainak bere egonkortasuna eta ongizatea salbatzeko forma bat izan zen, eta gaur egun ere arrisku hori existitzen da. Krisi egoera batean gaude, eta egoera horretan kaltetuenak gutxien daukatenak dira, baina era berean, orain arte ekonomikoki zerbait izatera iritsi den jende hori ere arriskuan dago, eta bataren eta bestearen artean tentsioa sor daiteke. Hori oso argia da Vox eta antzeko fenomenoei erreparatuz gero: Voxi botoa ematen dion jendea ez dago etorkinak hemen egotearen aurka, baizik eta etorkinak hemen legez kanpo egotearen alde dago. Nolabait sektore sozial zati handi bat baztertu nahi dute beste bat salbatzearen trukean, eta edozein motatako baldintzak ezartzeko prest daude proletalgoari.
Klase ertainak arriskua du, beraz, krisi egoera batean zapaltzaile bihurtzeko?
Bai. Oro har, faxismoa mobilizatzen duen sektore soziala honako hauek osatu izan dute: batetik, oligarkiak edo botere ekonomiko handiek, eta bestetik, klase ertainak eta burgesia txikiak. Gaur egun ere arrisku hori existitzen da, eta ikusten da neurri handi batean hala ari dela izaten.
Zer egin daiteke hori saihesteko?
Horrelako gobernu neofaxista bat gobernura iritsiko balitz, langile klasearen baldintzak are gehiago gogortuko lituzke, eta ideologia zehatzak erreprimitzeko jokaera sistematiko bat izango luke. Hau da, beraiek –edo beren oso gertukoak– ez diren beste guztiak legez kanpo uzteko joera izango lukete. Ezaugarri totalitarioak eduki ditzakeen estatu forma hori gero eta gehiago inposatzen ari den forma politiko bat da.
Erabakimen politikoa gero eta pilatuago dago gutxi batzuen eskuetan: inork bozkatzen ez dituen Europako Batasuneko komisioetan, bankari, enpresari eta oligarka handien eskuetan... Estatuek zenbat eta erabakimen ekonomiko murritzagoa izan, estatuak geroz eta joera errepresiboagoa hartuko du; horrela, jendarte totalitario baten gero eta ezaugarri gehiago egongo dira inposatuta. Gaur egungo testuinguruan, uste dut nahiko agerikoa ari dela izaten estatuen bilakaera hori. Faxismoa gobernura iristeak egingo lukeena da egoera hau are gehiago gogortu, eta batez ere, jazarpen ideologikoa handitu. Eta horren aurrean, zer egin beharko litzatekeen? Alde batetik, uste dut behar nahiko urgentea dela kultura politikoa bera eraberritzea, politika parlamentario- burgesaren hutsuneen seinalamendutik abiatuta. Hots, beti egin beharreko galdera hau litzateke niretzako: zer klase sozialen interesen araberako instituzioak dira egungoak, eta zeinen alde egitea baimentzen du horien funtzionamenduak? Bestalde, aipaturiko politikatik kanporatuta geratu diren sektore sozialak militantziara batzeko prozesuak egikaritu behar ditugu, horren oinarrian ezarritako botereei aurre egiteko asmoa izanda. Hori guztia inongo bazterketarik onartzen ez duen –arraza aldagaiarekiko, gutxiengo nazionalekiko, emakumeekiko…–proletargoaren batasun komunistaren bidez soilik egin daitekeela uste dut, erabilitako hizkerak zaharkitua eman badezake ere. Nabarmena da geroz eta jende gehiago dagoela politika ofizialetik kanpo; hauteskundeetako abstentzio tasak ikusi besterik ez dago. Ordezkatuta sentitzen ez den jende hori guztia justiziazko helburu batzuk lortzeko politika egiten hastea falta da.