Hiromi Yoshida: "Hizkuntza ez jakitea eta ez erabiltzea, biak gauza bera dira"

Urola Kostako Hitza 2012ko mar. 1a, 17:33
Hiromi Yoshida. (ONINTZA LETE ARRIETA)

1995etik ia urtero etortzen da Azpeitira hizkuntzalari japoniarra; Azpeitiko hizkeraren inguruan egin zuen tesia, eta ordutik ikertzen jarraitzen du; bi aste igaro ditu herrian, eta larunbatean etxerako bidea hartuko du.

"Azpeitiko hizkera egun nola dagoen ikertzen ari naiz. Batez ere gramatikalki eta fonetikoki interesatzen zait; azentua eta halako gauzak. Azpeitiko gazte batekin ari naiz lanean. Hark nola hitz egiten duen aztertzen dut, gero ikerketa egin, eta ondorioak ateratzeko".

Azpeitiko hizkera aztertzen du Hiromi Yoshidak (Yuzawa, Japonia, 1960). Orain hamarkada batzuk tesia egiteko hasi zuen bidea ez du inoiz eten, eta 1995etik ia urtero etortzen da Azpeitira. Ikertzera. Eta lagunekin egotera. Baina ikertzera, batik bat. Hori baita bere pasioa. Hizkuntzalaria da, Japoniako unibertsitate bateko irakaslea, eta euskarari buruz ikerketa asko egin eta publikatu du azken urteetan. Euskarazko eskolak ere ematen ditu unibertsitatean; euskaraz badakielako. Ez teoria bakarrik, erabili ere ederki egiten du. Batua, behar denean, eta Azpeitikoa, ahal duenetan. Elkarrizketan bietarik egin du, batuara jo arren.

Ikertzerakoan, ordea, ez du inoiz dudarik egin: batua ez zaio interesatzen, euskalkiak nahiago ditu. Eta horien artean, aurkitu zuen lehenengoarekin gelditu zen: Azpeitiko hizkerarekin. Tesia egiteko euskalki bat hitz egiten zuen norbait behar, Euskal Herrira bidaiatzeko dirurik ez, eta azpeitiar batekin topo egin zuen Tokio erdian. Nahikoa. Ordutik, harreman estua baino estuagoa egin du Urolako herriarekin. Eta hizkerarekin.

Hirugarren astea duzu hau Azpeitian. Zer ari zara ikertzen zehazki?

Azpeitiko hizkera egun nola dagoen ikertzen ari naiz. Batez ere gramatikalki eta fonetikoki interesatzen zait; azentua eta halako gauzak. Azpeitiko gazte batekin ari naiz lanean. Hark nola hitz egiten duen aztertzen dut, gero ikerketa egin, eta ondorioak ateratzeko.

Saioak grabatu egingo dituzu, orduan.

Grabatzea ondo dago, baina grabatuta ere gero etxean entzutea oso-oso zaila izaten da, denbora gutxi dugulako. Hortaz, badaezpada grabatu bai, baina momentuan hartzen ditut oharrak. Galdera oso zehatzak egiten dizkiot ikerketako parte-hartzaileari. Esaterako, jakin nahi dut azpeitiarrez nola, zein azenturekin esaten duen etortzen naiz.

Lagun bakarrarekin ari al zara ikerketa egiten?

Oraingoz bai, bakarrarekin. Horrek esan nahi du belaunaldi konkretu baten hizkera dela jaso dudana, eta subjektu hori Azpeitiko alde zehatz batean jaio eta hazitakoa dela. Halako gauzak zehaztu behar dira.

Ikerketako parte-hartzailea gaztea da. Adinekoak ikertu al dituzu inoiz?

Bai, duela zenbait urte. Baina egokitzen zaidanarekin egiten dut ikerketa.

Japoniara iritsi, eta zertarako erabiliko duzu hemen bildutakoa?

Saiakera bat idatziko dut. Oso teknikoa izango da, hizkuntzari buruzkoa bete-betean. Ikerketa egin, eta hango emaitzak unibertsitateetan publikatzen dituzten bildumetako batean plazaratuko dut. Gure sailean urtero argitaratzen dute liburu bat, eta han beste hizkuntza askoren artean euskarak ere izango du tartea.

Euskarari buruz, zeu bakarrik ari al zara ikerketa lanetan Japonian?

Ez dut uste. Orain badago gazte bat ere, esaterako.

Zeuk ere japoniar bat izan zenuen irakasle.

Bai, Suzuko Tamura. Lehen etortzen zen Euskal Herrira, orain edade handia du, ordea.

Ikerketa honek ba al du zure eguneroko lanarekin zerikusirik, ala aparteko gauza bat da?

Niretzat bereizita daude biak. Izan ere, lanean hizkuntzalaritza orokorreko eta euskarazko eskolak ematen ditut. Euskarako eskoletan ez dut azpeitiarrez egiten, gainera, batuan baizik. Beraz, batak bestearekin ez du zerikusirik.

Euskara eskolako ikasleak ere bisitan izan dira Azpeitian.

Bai, orain udaberriko oporretan gaude han, eta inauterien bueltan hemen izan ziren batzuk; aurrena neska bat etorri zen, eta gero bi neska eta mutil bat.

Ikasle asko al duzu euskaraz ikasten?

Orokorrean 30-35 izaten ditut; 20k baino gutxiagok amaitzen dute, ordea. Izan ere, ikasturteko lehen zatian euskarazko lehenengo urratsa ematen dut, eta bigarrenean, bigarren urratsa. Noski, ez da hemengo lehenengo urratsaren baliokidea, hangoa oinarrizko-oinarrizkoa da. Baina izen bat jartzeagatik da, bereiztearren. Aurrenekoa amaitu, eta nahi dutenek jarraitu egiten dute. Beste askok, utzi egiten dute.

Azpeitian izan dituzun ikasleak lehendik etorriak al ziren Euskal Herrira?

Ez, aurreneko aldia zuten. Ikasle onak dira haiek, asko interesatzen zaie hau.

Euskaraz aritzeko goizegi izango zen haientzat, ezta?

Oso gutxi dakite eta praktikatzeko ez, baina hemengo giroa ezagutzeko eta hitz solte batzuk esateko aukera izan dute. Benetan, hangoa oinarrizko-oinarrizko urratsa da.

Hemen nola moldatu dira, ingelesez?

Ni aritu naiz interpretari lanak egiten. Gainera, ikasleetako batek oso ondo egiten du gaztelaniaz, eta hura ere aritu zen bitartekari gisara.

Inoiz bururatu al zaizu egindako lana bildu eta zerbait osoagoa egitea? Liburu bat, akaso?

Ez, ez dut inoiz pentsatu halakorik.

1995ean etorri zinen lehenengo aldiz Azpeitira, eta ordutik urteren batean egin duzu kale; gainerakoan fin-fin ibili zara. Nola ikusten duzu hizkuntzaren bilakaera herrian?

Bilakaera izan du, eta normala da, belaunaldiz belaunaldi aldatuz doalako hizkuntza.

Zer sentsazio duzu orain, urtebete etorri gabe egon ondoren?

Alde batetik gaztelania dago, bestetik euskara batua, baina tarte horretan euskalkiek bizirik segituko dutela uste dut. Ez Azpeitikoak bakarrik. Batzuk kezkatuta daude; gaztelania dela, batua dela, euskalkiak desagertu egingo direla pentsatzen dute. Niri ez zait iruditzen halakorik gertatuko denik.

Fonetika aldetik aldaketa handia egon al da urte hauetan?

Azentuari dagokionez, beharbada bai. Bestela, ez dakit.

Gramatikalki?

Ez dakit, ezin dut konkretuki esan. Badaude, konturatuta nago gauza batzuekin, baina azaltzeko oso teknikoa da. Jendeari ez zaiola interesatuko pentsatzen dut. Hizkuntzalaritza mundukoak ez direnei hiztegia, esamoldeak eta halakoak interesatzen zaizkie asko. Gure munduan, berriz, hori ez da batere garrantzitsua.

Zer da garrantzitsua zuentzat?

Aditzaren erabilera, edo egitura.

Alor horietan zer esan dezakezu?

[Isiltasun luzea] Egitura aldatzen ari da.

Egitura aipatu duzu. Euskarak eta japonierak antzik ba al dute, esaterako, arlo horretan?

Ezta pentsatu ere. Jendeak esaten du oso antzekoak direla; gauza gutxi batzuetan bai, baina oso-oso desberdinak dira. Euskaraz eta japonieraz, esaldi batzuek hurrenkera bera dute. Baina beste askotan ez. Esaterako, ezezko esaldia egiteko modua oso berezia da euskaraz, eta japonierarekin ez du zerikusirik. Orokorrean esanda, oso-oso desberdinak dira.

Ergatiboa da euskarak duen berezitasunetariko bat, baina beste hizkuntza askok ere badu, ezta?

Bai, toki askotan dago ergatiboa: Alaskan, Australian, Georgian... baina hizkuntza bakoitzak bere sistema du.

Euskara hizkuntza gutxitua da, baina ez da bakarra munduan. Hemendik kanpora begira jarrita, hizkuntza asko ari al da galtzen mundu zabalean?

Bai, asko eta asko.

Beti erritmo beretsuan galdu izan al dira, ala ikusten da gorabeherarik?

Azken 100 urteotan asko galdu direla diote; buruz ez dakit, baina Unescoren webgunean jartzen ditu halako datuak.

Hizkuntzalariontzat mingarria izango da hizkuntza bat galtzea.

Ni hizkuntzalaritza mundukoa naizenez, penagarria da oso, bai.

Azpeitira itzulita, helburu zehatz batekin etorriko zinen hona. Esperotako lana egiten ari al zara? Eta esperotako emaitzarekin?

Bai, hala uste dut.

Egunero al zaude buru-belarri ikerketara emana?

Normalean egunero elkartzen naiz ikerketzen ari naizen azpeitiarrarekin. Hainbat orduz aritzen gara; nik galderak egiten dizkiot, eta berak erantzun egin behar izaten dit. Gero, haren erantzunak aztertzea tokatzen zait. Datuak analizatu, ditudan zalantzak apuntatu, eta hurrengo egunean galdetzen dizkiot.

Ikerketan parte hartzen ari denari erraza egiten ari al zaio zure galderei erantzutea?

Nik uste dut ezetz. Asko pentsatzen du, baina normala dela uste dut.

Ikerketa honetan aurkitu al duzu harritu zaituenik?

Hizkuntzalaritzaren aldetik, bereziki ez nau ezerk harritu. Beti izaten da aurkikuntzaren bat, hala ere.

Kontatzeko moduko zerbait al da?

Momentuz, ez bereziki.

Teoria alde batera utzita, kalean zer giro nabaritu duzu?

Betiko giroa.

Ez al da orain gaztelania gehiago entzuten?

Lehen baino gehiago esan nahi al duzu? Bada, egia esan, ez diot gehiegi erreparatzen horri. Beti bezala, hemen euskaraz asko entzuten dela esango nuke.

Hemen jendea asko harrituko da bada, euskaraz entzuten zaituenean.

Tira, gero eta gutxiago.

Denek ezagutzen zaituztelako jada?

Jende askok ezagutzen nau, bai.

Gaztelaniaz ba al dakizu zeuk?

Gutxi.

Azpeititik inguruko herrietara joaten zarenean, alderik nabaritzen al duzu?

Bai. Donostiara joaten naizenean, hura oso-oso hiri erdalduna iruditzen zait. Kaleetan euskara entzutea nahikoa arraroa da han.

Zeuk euskaraz egiten al duzu han, esaterako?

Nik derrigorrez egiten dut; aurreneko hitza beti euskaraz.

Erantzun asko jasotzen al duzu euskaraz?

Normalean gazte jendea aukeratzen dut euskaraz egiteko, eta normalean euskaraz badakite. Baina gauza bat da euskaraz jakitea, eta beste bat euskara erabiltzea. Nahiz eta jakin, ez bada erabiltzen, berdin da. Ez jakitea eta ez erabiltzea, gauza bera da.

Euskaraz irakurtzeko ohiturarik ba al duzu?

Bai, bai. Uztarria herri aldizkariko harpideduna naiz ni.

Aldizkaria ez dizute Japoniara bidaliko, ordea.

Bai, bai. Mundu guztira bidaltzen dutela uste dut.

Beraz, hortik izaten duzu Azpeitiko berri.

Bai. Badakit ordenagailuan ere irakur daitekeela, baina nik paperean irakurri nahi dut. Hartara, trenean eta metroan eraman dezaket.

Hizkuntza aldetik ez duzu askorik kontatu.

Izan ere, ez dut gauza teknikorik kontatu nahi hizkuntzalaritzari buruz.

Irakurleek ez dutelako ulertuko?

Alferrikakoa iruditzen zaidalako. Arkitektu bat niri elizako egituari buruzko gauza teknikoak kontatzen hastea bezalakoa da.

Horrela ikasten omen da...

Bai, baina aspergarria da, nik gauza bat ondo azaltzeko adibide mordoa jarri beharko nituzke... aspergarria da, benetan.

Jendeak eskatzen al dizu esplikatzeko?

Zorionez, orain arte ez!

Eta euskarazko irakasgaiko ikasleek zer eskatzen dizute?

Denetarik pixka bat.

Azpeitiari buruz hitz egiten al diezu?

Bai. Hemengo argazkiak erakusten dizkiet diapositiba moduan, eta musika ere jartzen diet: Benito Lertxundi, Oskorri, betikoak. Pantailan letrak jartzen ditut, eta gero musika.

Zer argazki erakusten dizkiezu?

Neuk ateratakoak: paisaia, jendea, festak...

Nondik hasten zara euskara irakasterakoan?

Hasteko, ahoskera lantzen dugu. Letra bakoitza nola ahoskatzen den jakin behar da. Adibidez, hitz bat ikusten badute, nahiz eta esanahia ez jakin, ahoskatzeko gai izan daitezela. Lehendabizi hori erakusten diet. Gero, ohiko agurrak erabiltzen. Ondoren beren burua aurkezten, eta azkenik gramatika. Niri zaila egiten zait gramatika eman gabe esaldi bat buruz ikasteko esatea. Nik ez nuke horrela ikasiko hizkuntza bat. Eta gainera, ez dira umeak, 19-20 urteko gazteak dira, eta nahikoa azkarrak. Hortaz, egitura edo teoria pixka bat ematea ere interesatzen zaie.

"Japoniako ainu hizkuntzak 20 hiztun ere ez ditu"

Japonia gogor astindu zuen tsunami batek orain ia urtebete. 2011ko martxoaren 11 zen, eta herritarrak oraindik ondorioak pairatzen ari dira. Aurrera "nahi baino polikiago" egiten ari direla aitortu du Hiromi Yoshidak. Itxaropena ez dute galdu, ordea.

Martxoaren 11n urtebete izango da tsunami batek Japonian hondamendia eragin zuenetik. Nola oroitzen duzu egun hura?

Hain zuzen ere, egun hartan hegazkinez atera nintzen hara bidean. Azpeitian izana nintzen egun batzuk igarotzen.

Animoz nola dago herria orain?

Animoz ondo, baina guk espero baino askoz mantsoago doa errekuperazioa.

Zer errekuperazio: ekonomikoa, ingurugiroarena...

Hasteko, jende asko gelditu da etxerik gabe, familia galduta, umeak gurasorik gabe... Esaterako, familiaren falta ez da inoiz errekuperatuko, eta beste etxe berri bat egiteko ere, dirua nondik lortu? Asko lanik gabe daude... Bestetik, hango enpresak ari dira berriz ere martxan jartzen, nahiz eta oso poliki izan.

Fukushimako zentral nuklearraren inguruan egoera okerragoa izango da, ezta?

Askoz okerragoa, bai. Inguruko herrietatik jendeak ihes egin behar izan zuen, baina berriz itzultzeko esperantza zuten: ezinezkoa izango da, ordea, kontaminazioagatik. Gobernuak ez du garbi ezetz esaten, baina guk badakigu jada ezinezkoa izango dela.

Zailtasunak zailtasun, lanean jarraitzen duzue. Zuk, besteak beste, euskara irakasten. Euskarak hiztun gutxi du, eta jendea ez al da harritzen zuk hizkuntza hau ikertzea erabaki duzulako?

Pentsatzen dut baietz. Hala ere, badaude hiztun gutxiago dituzten hizkuntzak ere. Adibidez, Japonian bertan. Japoniako iparraldean ainu etnia bizi da. Ainu hizkuntza dute, eta japoniarra eta hura oso ezberdinak dira. Etnia bezala ere desberdinak dira. Ainueraz hitz egiten dutenak, ordea, oso gutxi dira egun. 20ra ez dira iritsiko. Denak zahar-zaharrak dira, eta eguneroko bizitzan ez dute erabiltzen dagoeneko; japonieraz egiten dute.

Zer gertatu da ainuera egoera horretan egoteko? Japonierak jan al du hizkuntza hori?

Nik hala uste dut.

Euskararentzat oso garrantzitsua da hizkuntza politika egoki bat garatzea. Japonian zer egiten da arlo horretan?

Han ez dago hemen bezalako hizkuntza politikarik. Ainu etniakoak japoniarrekin nahasten hasi ziren orain 200-300 urte, eta poliki-poliki galtzen eta galtzen joan zen hizkuntza. Adineko horiek ipuin pila bat konta ditzakete beren hizkuntzan, buruan gordeta dituztelako, memorizatuta. Baina eguneroko bizitzan ez dute erabiltzen, eta ondorengo belaunaldiei ere ez zieten ama hizkuntza transmititu. Hala ere, orain mugimendua sortu da gazte jendearen artean. Ainu identitatea dutenak euren artean ikas-taldeak antolatzen ari dira, hizkuntza ikasteko asmoz. Mugimendua badago.

Japoniako Gobernuaren aldetik, laguntzarik ba al dago?

Ezer gutxi.

Kontu tristeak alde batera utzita, Japoniara doanari zer gomendatuko zenioke?

Herri txikietara joatea.

Zeu ez zara Tokiokoa.

Ez, beste probintzia batekoa naiz, iparraldekoa.

Honekin antzik ba al du hark?

Ez, batere ez.

Zuk esana da Japonian ondo ezagutzen duzuela Mendebaldeko bizimodua, baina hala ere badirela euskaldunon ohitura batzuk, berriak zuentzat.

Bai, elkarte gastronomikoak eta poteoa izan ziren harrigarrienak niretzat hasieran.

Bi gauza horietxek?

Bai. Horrez gain, hemen afari batean abesten hasten dira euskaldunak, eta badituzte abesti batzuk denek abestu ditzaketenak: umeek, gaztetxoek, helduek eta adinekoek. Denek batera abesteko modukoak. Hori oso ondo iruditzen zait. Guk ez dugu halako kanturik; ez dugu belaunaldi guztiek elkarrekin abes dezaketen abestirik.